بخش ادرار

کلیه کارخانه تصفیه بدن است و محصول این کارخانه مایعی است به نام ادرار که توسط کلیه‌ها تولید شده و از طریق مجاری ادراری از بدن دفع می‌شود. در حالت طبیعی حجم ادرار ۲۰۰۰-۶۰۰ میلی لیتر است. بیشترین مواد ادرار اوره و کلرور سدیم می باشند و مواد دیگر مانند اسید اوریک، کراتینین، اسید آمینه ها، آمونیاک و پروتئین های نادر، آنزیم ها و پورین ها باقیمانده مواد ازت دار دفعی را تشکیل می دهند. ادرار همچنین دارای پتاسیم، فسفات، سولفات و دیگر مواد گوگرد دار مانند سولفید سیستئین و مرکاپتان می باشد. هورمون هایی نظیر
کتو استروئیدها، استروژن ها، آلدوسترون وگونادوتروپین های هیپوفیزی و آمین های بیوژنیک، کاتکول آمین ها و متابولیت های سروتونین به طور طبیعی در ادرار یافت و نشانگر حالت متابولیک و آندوکرین بدن می باشند. بنابراین بررسی و تحلیل محتویات ادرار می تواند برای تعیین وضعیت بدن، تشخیص بیماری های کلیوی، اختلالات همولیتیک، بیماری های متابولیک و اختلالات مجاری ادراری و مثانه و وجود عفونت کمک کننده باشد. به منظور انجام آزمایش ادرار نمونه ادرار صبحگاهی که غلیظ ترین نمونه می باشد مناسب تر است.
بخش بیوشیمی ادرار یکی از بخش های مهم تشخیصی می باشد. در این بخش بیش از صد نوع آزمایش مختلف برروی ادرار می توان انجام داد که هر کدام به منظور خاص و برای تعیین علل مختلف بیماری های گوناگون انجام می شوند. بعضی از این آزمایشات برای سنجش نیاز به دستگاه های پیشرفته دارند اما آنالیز ادرار یا آزمایش کامل ادرار (Urine Analysis(UA)) ساده ترین نوع آزمایش است و شامل بررسی فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار می باشد. به این ترتیب برای انجام این آزمایش پس از پذیرش و نمونه گیری، در صورت درخواست پزشک کشت ادرار انجام می شود و نمونه از نظرظاهری بررسی شده و رنگ، بو، میزان شفافیت و وزن مخصوص و PH ادرار گزارش می شود سپس با استفاده از نوار ادراری می توان وجود خون، پروتئین، کتون، قند و نیتریت را در ادرار مورد ارزیابی قرار داد و میزان آن را به شکل + تا +++ گزارش نمود. در مرحله بعد رسوب ادرار از نظر میکروسکوپی مورد بررسی قرار می گیرد و میزانRBC ،WBC ،باکتری های موجود در ادرار و مقدار سلولهای اپی تلیال مورد ارزیابی قرار می گیرد. همچنین نمونه به لحاظ کاست (Cast) ، کریستال، موکوس و …بررسی می شود. تفسیر آزمایشات رسوب ادرار نیاز به زمان، مهارت، آموزش و تجربه کاری با روش های مختلف میکروسکوپی دارد. آزمایش کامل ادرار (UA) آزمایش ساده ولی مهم می باشد که گاهی همین آزمایش ساده اطلاعات بسیار مهم و لازم برای تشخیص بیماران را فراهم می کند. با این حال این آزمایش چنانچه به درستی تفسیر نشود ، می تواند باعث گمراهی پزشک شود.

انگل شناسی

انگل‌شناسی مطالعه انگل و میزبان، و روابط بین آن‌ها است. انگل‌شناسی یکی از شاخه‌های زیست‌شناسی به حساب می‌آید و علاوه بر مطالعه ارگانیسم و محیط پیرامونش، نحوه زندگی انگل‌ها را به عنوان یک روش زندگی، مورد بررسی قرار می‌دهد. این موضوع این مفهوم را می‌رساند که شاخه‌های دیگری همانند زیست‌شناسی سلولی، بیوانفورماتیک، بیوشیمی، بیولوژی مولکولی، ایمونولوژی، ژنتیک، تکامل و محیط زیست، در بخش‌هایی با انگل‌شناسی هم‌پوشانی دارند و تکنیک‌هایی را در اختیار این شاخه قرار می‌دهند.
انگل‌شناسی علمی است که به مطالعه شکل خارجی و داخلی و سیر تکامل و طرز سرایت انگل به انسان و حیوان می پردازد.انگل یا پارازیت، به موجودی گفته می‌شود که بطور موقت و یا دائم در سطح خارجی یا داخل بدن موجود زنده دیگری زندگی کرده و از این زندگی فایده می‌برد.
‌با وجود مطالعات و اقدامات زیادی که در زمینه بیماری های انگلی و مبارزه با آن ها در دنیا انجام شده است هنوز هم بیماریهای‌ انگلی‌ یکی از مشکلات مهم بهداشتی، اقتصادی اغلب کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته می باشند که به علل مختلفی از قبیل‌ فقر، سوء تغذیه‌، بی‌سوادی‌، و ازدیادبی‌ رویه‌ جمعیت‌، عدم رعایت بهداشت‌ و … بوجود می آیند. در کشورهای توسعه یافته نیز بعضی از عفونت های انگلی به ویژه عفونت های تک یاخته ای از شیوع قابل توجهی برخوردارند. از آنجایی‌که‌ بیماریهای‌ انگلی‌ ‌اغلب دارای‌ سیر مزمن‌ بوده‌ و کمتر با آثار و علایم‌ بالینی‌ همراه‌ هستند، لذا افراد آلوده‌ ممکن‌است‌ بعد از بهبود ظاهری‌ و بدون‌ داشتن‌ هر گونه‌ علایم‌کلینیکی‌ به‌ صورت‌ ناقلین‌بیماری‌ درآیند و خود نقش‌ منبع‌ آلوده‌ را برای‌ افراد سالم‌ به‌ عهده‌ بگیرند. کودکان به سبب پایین تر بودن سطح ایمنی و تماس بیشتر با خاک و مواد آلوده و نیز عدم رعایت موازین اولیه بهداشتی بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به این انگل ها قرار دارند. بدین‌ جهت‌ آگاهی‌ ازنقش‌ بیماریهای‌ انگلی‌، راههای‌ پیشگیری‌ از آنها و تشخیص دقیق و صحیح آن ها ازاهمیت‌ خاصی‌ برخوردار است‌.

آزمایشات قابل انجام در بخش انگل شناسی:

Smear for Leishman Body
Smear for malaria
Stool OP
Occult Blood
IFOB
Scotch tape test
Stool pH

جمع آوری نمونه مدفوع جهت آزمایش انگل:

نمونه مدفوع باید تازه باشد.
نمونه باید در ظرف مخصوص قرار داده شود.در پیچ ظرف باید محکم باشد تا رطوبت نمونه حفظ گردد.
نمونه مدفوع نباید با ادرار یا آب آلوده شود زیرا ادرار می تواند ترفوزوئیت ها را از بین ببرد.
موادی که برای انجام رادیوگرافی خورده می شوند مانند باریم و یا موادی نظیر روغنهای معدنی، ملین ها، آنتی اسیدها، بیسموت و برخی آنتی بیوتیکها مانند تتراسایکلین حداقل از یک هفته قبل از نمونه گیری مصرف نشده باشند زیرا در جداسازی انگلهای روده ای تداخل ایجاد می کنند.
در مواردی که اندازه گیری کمی یا کیفی چربی در مدفوع مورد درخواست باشد بیمار نباید پیش از جمع آوری نمونه از شیاف یا موادروغنی استفاده نماید.
تاریخ و زمان جمع آوری نمونه باید ثبت گردد.
بررسی خصوصیات ظاهری و میکروسکوپی نمونه:
در بررسی اولیه نمونه مدفوع، نمونه از لحاظ شکل و قوام، رنگ، وجود موکوس و همچنین از نظر میکروسکوپی حرکت تروفوزوئیت تک یاخته ها، میزان WBC, RBC ، مواد غذایی هضم نشده مورد آزمایش قرار می گیرد. این بررسی می تواند کمک بسیار زیادی به تشخیص عفونتهای انگلی، خونریزی های دستگاه گوارش، اسهال، سوء جذب و … نماید. بررسی اولیه نمونه مدفوع باید روی نمونه تازه و فاقد ماده نگهدارنده انجام شود. تروفوزوئیت تک یاخته ها در محیط خارج از بدن، سریع از بین می رود، بنابراین نمونه تازه کمک شایانی به تشخیص عفونتهای انگلی می کند.
وجود خون وموکوس می تواند به دلیل عفونت آمیبی، باکتریایی ، التهاب، کولیت، بدخیمی باشد که جهت یافتن تروفوزوئیت آمیب ها باید از قسمت های خونی و موکوسی مدفوع نمونه برداشت شود.
معمولا مدفوع طبیعی دارای رنگ قهوه ای است و با رژیم غذایی، مصرف دارو و بیماری رنگ آن تغییر می کند. مصرف سبزیجات رنگ مدفوع را سبز ، یرقان انسدادی رنگ مدفوع را خاکستری متمایل به سفید، در اثر خونریزی در قسمت بالای دستگاه گوارش مدفوع سیاه قیری شکل، مصرف گوشت، رنگ آنرا تیره و مصرف لبنیات رنگ آنرا روشن می سازد.
بررسی اولیه نمونه‌های خونی، موکوئیدی، اسهالی هر چه سریعتر باید انجام گردد.
در صورت عدم انجام به موقع آزمایش، بهتر است نمونه مدفوع را در ماده نگهدارنده قرار داد و آن را در فرصت مناسب آزمایش نمود.
تخم ها، لاروها و کیست های تک یاخته ها در نمونه هایی که در یخچال نگهداری می شوند به مدت ۵- ۳ روز بدون تغییر شکل حفظ می شوند.توجه شود نگهداری مدفوع در دمای پایین تر از صفر، خصوصیات ظاهری انگل را تغییر می دهد.
نگهداری نمونه مدفوع در انکوباتور موجب تخریب انگل می شود.
تروفوزوئیت آمیب ها و تاژکداران بیشتر در نمونه های آبکی یا شل دیده می شود و در درجه حرارت اتاق سریع از بین می روند.
تخمها و لاروها در هر نمونه ای با هر گونه قوام ممکن است مشاهده شوند اما در نمونه های آبکی به علت رقیق بودن نمونه، شانس یافتن آنها کم می شود.
بعضی مواقع کرم آسکاریس، کرمک و یا بندهای کرمهای نواری ممکن است در نمونه مدفوع مشاهده شوند. کرم تریکوسفال، کرم قلابدار و هیمنولپیس نانا بندرت ممکن است در مدفوع دیده شود. به طور معمول دفع این کرمها بعد از درمان یا مصرف مسهل مشاهده می گردد.
در مورد بیماری های انگلی (کرمها)، آزمایش مدفوع را باید ۱ تا ۲ هفته بعد از درمان، تکرار نمود. همچنین در مورد بیماری هایی انگلی ( تک یاخته)، این آزمایش باید ۳ تا ۴ هفته بعد از درمان انجام شود و توصیه می شود افرادی که آلوده به کرم تنیا هستند، ۶-۵ هفته بعد از درمان، آزمایش را تکرار نمایند.

زمان صحیح انجام آزمایش:

زمان صحیح انجام آزمایش به روش جمع آوری نمونه در آزمایشگاه بستگی دارد بعضی از آزمایشگاه ها از مواد نگهدارنده استفاده می کنند. این زمان در مورد انجام نمونه های مختلف به صورت زیر می باشد:
نمونه مدفوع آبکی(Liquid or watery) باید در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه بعد از جمع آوری ، نمونه مدفوع نرم (Soft) در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه ، نمونه نیمه شکل دار(Semi formed) در فاصله زمانی ۶۰ دقیقه بعد از جمع آوری و نمونه شکل دار (formed) همان روز یا روز بعد مورد آزمایش قرار گیرد.
آزمایش مدفوع از نظر خون منفی (Fecal Occult Blood Test)
این آزمایش برای غربالگری بعضی از بیماریهای گوارشی نظیر سرطان روده بزرگ، پولیپ، ناهنجاری های عروق خونی در روده بزرگ، دیورتیکولیت، اولسر کولیت و بیماری کرون استفاده می شود. در این حالت وجود خون مخفی در مدفوع با آزمایش گایاک یا تست O.B مشخص می‌شود. در حال حاضر دو روش برای انجام FOBT وجود دارد که عبارتند از آزمایش گایاک (Guaiac) و آزمایش ایمنوشیمی. در اکثر آزمایشگاه ها اغلب آزمایش گایاک برای تشخیص خون در مدفوع انجام می شود. در این روش از یک کارت دارای پوشش گایاک استفاده می‌ گردد (گایاک ماده‌ای گیاهی است که به‌عنوان شاخص یا معرف نتایج آزمایش به‌کار می‌رود). پس از قرار دادن نمونه مدفوع بر روی کارت آزمایش، اگر خون در مدفوع وجود داشته باشد رنگ کارت تغییر می‌کند.
در FOBT به روش ایمنوشیمی از یک آنتی بادی استفاده می‌شود که به هموگلوبین گلبول قرمز متصل می‌شود و نشان می‌دهد که در مدفوع خون وجود دارد. این روش مزیت‌هایی بر تست گایاک دارد، اما به‌طور گسترده در دسترس نمی‌باشد.
توجهبا غربالگری منظم که از ۵۰ سالگی شروع می شود می توان میزان مرگ ومیر ناشی از سرطان کولورکتال را تا ۶۰ درصد کاهش داد.

شرایط انجام آزمایش:

ازخوردن گوشت قرمز (بهتر است گوشت مرغ و ماهی نیز مصرف نگردد)،سبزیجات خام ، شلغم، ترب و تربچه ، قارچ ، کلم ، کلم بروکلی، گل کلم، پرتقال، موز، انگور، طالبی یا گرمک ، خربزه، ترب کوهی، دل، جگر، قلوه، سوسیس، کالباس و همبرگر ۴۸ تا ۷۲ ساعت پیش از انجام آزمایش و طی دوره جمع آوری نمونه خودداری نمایید.
خانم هایی که عادت ماهیانه هستند تا ۴۸ ساعت پس از دوره فوق از انجام این آزمایش خودداری نمایند.
آسپرین، ایبوپروفن ایندومتاسین، دیکلوفناک سدیم، کلشی سین، ویتامین ث، آنتی اسید ها (شربت یا قرص معده درد)، قرص و شربت و یا کپسول آهن، داروهای تیروئید (ید دار)، رزرپین، داروهای مدرتیازیدی، کورتون ها و ویتامینC باید ۷ روز پیش از انجام آزمایش و دوره جمع آوری نمونه قطع شود، در غیر اینصورت به آزمایشگاه اطلاع داده شود.
در صورت خونریزی از لثه در حین تمیز کردن دهان و دندان، در طی ۴۸ ساعت پیش از انجام آزمایش از مسواک زدن و کشیدن نخ دندان اجتناب نمایید. خون بلعیده شده می‌تواند سبب مثبت شدن کاذب آزمایش گردد.
چنانچه دچار هموروئید (بواسیر) و یا زخم مقعد (شقاق) بوده و خونریزی واضح دارد به آزمایشگاه اطلاع دهید.
نمونه باید بلافاصله به آزمایشگاه تحویل داده شود.

شرایط انجام آزمایش:

اکسیور (Enterobius vermicularis)
هیمنولیپس نانا (Hymenolepis nana)
آسکاریس لومبریکوئیدس (Ascaris lumbricoides)
دیکروسلیوم دندرتیکوم (Dicrocoelium dendriticum)
تریکوسفال (Trichiura Trichuris)
استرانژیلوئیدیس استرکورالیس (Strongyloides stercoralis )
فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)
شیستوزوما هماتوبیوم (Schistosoma haematobium )
شیستوزوما مانسونی (Schistosoma mansoni)
کرم کدو (Taenia)
آنتاموبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica)
بالانتیدیوم کلی (Balantidium coli)
ژیاردیا لامبلیا (Giardia lamblia)
تریکوموناس واژینالیس (Trichomonas vaginalis)
لیشمانیا (Leishmania)
پلاسمودیوم ویواکس (Plasmodium vivax)
توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii)
پلاسمودیوم فالسیپاروم (Plasmodium falciparum)

منابع

HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods ٢٢ nd EDITION Richard A. McPherson, MD -٢۰١١
Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, ۴th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
تک یاخته شناسی پزشکی تالیف دکتر غلامحسین ادریسیان، دکتر مصطفی رضائیان، دکتر مهدی قربانی، دکتر حسین کشاورز، دکتر مهدی محبعلی

جهت ارتباط با آزمایشگاه برای انجام آزمایش های مرتبط با این بخش با شماره زیر تماس بگیرید.

021-55865431